Kiedyś oglądałem w telewizji wywiad ze słynnym podróżnikiem , który opowiadał anegdoty z czasów młodości. Zapamiętałem jedną, z czasów kiedy był nieco mniej sławnym i doświadczonym, ale za to młodym podróżnikiem w Afryce, w czasach gdy Afryka przypominała Afrykę, a nie zbiór produktów z chińskiego supermarketu z dodatkiem wszechobecnych plastikowych butelek  i rozlatujących się, zardzewiałych samochodów.  Młody wówczas podróżnik dotarł do odległego plemienia, gdzie chciał wynająć przewodników. Dotarł tam po wyczerpującej podróży, pod wieczór i został przyjęty oficjalnie, z rezerwą, aczkolwiek po wymianie paciorków, strzelb i podarkach z miejscowej waluty, także na wystawnej kolacji z pieczona kozą, maniokiem i innymi specjalnościami afrykańskiej kuchni. Cały czas wyczuwał atmosferę wyczekiwania i pewnego rodzaju kulturowego testu, ale zmęczony udał się na spoczynek i zasnął szybko. W nocy jak przez mgłę, usłyszał i poczuł młode kobiece ciało pachnące miejscowymi zapachami dyskretnie wsuwające się na jego legowisko, ale zmęczony podróżą i kolacją, dalej spał niewzruszony. Nad ranem po przebudzeniu ….. atmosfera w wiosce była lodowata. Nie tylko nie dostał  przewodników, podarki zwrócono, a wyjątkowemu szczęściu zawdzięczał, że nie został obdarty ze skóry albo użyty jako składnik miejscowej zupy. Okazało się, że dziewczyna, która odwiedziła go w nocy była córką naczelnika wioski i stanowiła … wyjątkowy podarek dla wybitnego gościa gdyż standardowo ofiarowywana była tylko jedna z kilku żon wodza. W tym przypadku nieznajomość zwyczajów kulturowych o mało nie doprowadziła do tragedii bo tu akurat „nie skonsumowanie” podarku było szczególna obelgą. Nie pierwszy raz okazuje się, że nie wolno łatwo transformować naszych przyzwyczajeń i archetypów kultury (w naszym kręgu kulturowym konsumowanie żony, córki czy teściowej pod dachem gospodarza raczej nie jest wskazane) ….

Przypomina mi się to oglądając obrazki w dzienniku i coraz bardziej napięta sytuację w Zatoce Perskiej. Z jednej strony obrazki lotniskowców marynarki wojennej USA, a z drugiej strony irańskich rakiet i żołnierzy z granatnikami na motocyklach. Mogą być standardowym wypełniaczem wiadomości, ale w tym przypadku zwiastują zderzenie cywilizacji spowodowane problemem w komunikacji międzykulturowej. Byłem w obu krajach (USA i Iran) i negocjowałem sprawy z przedstawicielami obu stron – nie jestem w żadnym razie specjalistą ani znawcą, ale dla kogokolwiek kto był tam tak jak ja, wiadomo że sprawa jest poważna. Rozumienie spraw u tych dwóch nacji jest kompletnie odmienne, a wysyłane sygnały mogą mieć diametralnie różny odbiór. Każdy kto negocjował i współpracował z Amerykanami – zna specyfikę tych kontaktów kulturowych. Do bólu praktyczni, na każdym etapie nadrzędna wartością jest opłacalność ekonomiczna przedsięwzięcia, rachunek zysków i strat. Jednak tylko do czasu. W pewnym momencie następuje punkt przegięcia  – tak jakby przesunąć wajchę w zupełnie drugą stronę – jeśli kłopoty lub niekorzystne warunki się piętrzą – Amerykanie mogą zupełnie stracić ochotę na współpracę, a przesuwają się na pozycje całkowicie siłowego rozwiązania. Nawet dla nas zaskakująca i czasami bolesna jest stosunkowo mała finezja i skłonność do rozumienia lokalnych uwarunkowań, odbieranych przez Amerykanów jako niepotrzebne komplikowanie problemu i dzielenie włosa na czworo. Z kolei Irańczycy (może powinienem napisać Persowie – bo nazwa Iran pojawiła się dopiero w latach 30-tych ubiegłego wieku) ogromną rolę przywiązują do swojego dziedzictwa kulturowego – tradycji perskich sięgających 4 tys. lat p.n.e. Przykładowe rozumienie władcy Kseksesa atakującego Greków w komiksowym filmie „300” było dla nich nie tylko niezrozumiałe, ale do skraju obrażające, bo to są czasy perskiej świetności i chwały. Trzeba też pamiętać o wyjątkowych dokonaniach perskiej kultury, nauki i sztuki w wiekach średnich i specyfice irańskiego islamu – szyityzmu w odmienności od sunnitów dominujących w innych krajach. Podstawowa zasada – Irańczycy są Persami – nazwanie ich Arabami (nie odróżnienie) od razu powoduje głęboki konflikt i jest niedopuszczalne. Z tego tez powodu nasze kalki kulturowe są przez nich całkowicie inaczej odebrane. Patrząc na zdjęcia w telewizji, każdy powinien być zaniepokojony, bo obie strony wysyłają sprzeczne sygnały. Powolne zwiększanie sankcji, obecność floty, konsolidacja koalicji międzynarodowej to dla Iranu wrażenie krucjaty mającej zniszczyć ich państwo. Z drugiej strony pokazy siły, rakiety i Ci motocykliści z granatnikami na pustyni dla amerykańskich strategów sprawiają wrażenie demonstracji szaleńca. Wystarczy też popatrzeć na najprostszą rzecz – ubiór głów państwa. Wojowniczy Prezydent Iranu Mahmud Ahmadineżad pokazuje się zawsze w rozchełstanej koszuli wystającej z pod marynarki i nieogolona twarzą – sprawiając negatywne wrażenie (w naszych kulturach negocjacji)  gdzie oczekujemy gładko ogolonej, wymuskanej twarzy, garnituru i krawatu. Natomiast w Iranie – krawat jest absolutnie niedopuszczalny – od obalenia szacha kojarzy się z dawnym porządkiem i z kolei sprawia całkowicie negatywne wrażenie. Te problemy, kulturowe i historyczne zdarzenia można mnożyć. Obalenie nacjonalistycznego premiera Iranu Mossadeka przez CIA w latach 50-tych, obalenie szacha, wyrzucenie amerykanów z Iranu oraz zajęcie ich ambasady i upokarzające trzymanie zakładników po 1978, wspieranie terrorystów przez Iran, i tak dalej. Na dodatek wszyscy są zakładnikami własnej opinii publicznej. a nie globalnej strategii. Przecież chodzi głownie o irański program jądrowy i możliwość zbudowania przez nich bomb atomowych. Program rozpoczęty przez  … szacha Pahlawiego w latach 70-tych w momentach megalomańskiej polityki stworzenia trzeciego największego światowego mocarstwa (warto przeczytać Szachinszach Kapuścińskiego).  Iran zaczął budować elektrownie atomowe – co jest zupełnie ekonomicznie bezsensowne dla kraju z chyba drugimi największymi zasobami gazu naturalnego , a była to kwintesencja imperialnych planów szacha i dołączenia do klubu jądrowego. Teraz dziedziczy to Prezydent Ahmadineżad i niezależnie czy rzeczywiście chce zbudować broń atomową czy nie, to w świadomości zwykłych Irańczyków, kwestia budowy ich niezależnego programu atomowego stała się wartością największej wagi, a każda uwaga z zagranicy jest traktowana jako zamach na niezależność narodową. Prezydent więc konsoliduje opinię publiczną wokół tego problemu, odwracając uwagę od innych spraw – a jest ich wiele, bo prawie 50 %  ich obywateli nie ukończyło 25-28 roku życia. Bezrobocie młodych jest bardzo duże, a perspektywy niepewne. Rząd USA w momencie przedwyborczym staje się też zakładnikiem debat kwestii światowego bezpieczeństwa i konieczności pilnowania światowego porządku. Jeśli dorzucimy do tego kolejne interesy Izraela, Rosji, Chin i kilku innych państw – mamy skrajnie niebezpieczny wrzący kocioł o nieprzewidywalnym zachowaniu.  Możemy oglądać wiadomości z herbatą na kolanach, ale jeden granatnik odpalony w kierunku wypełnionego ropą tankowca spowoduje, że benzyna będzie po 8 a może 10 złotych za litr. Z tego też powodu  polityka energetyczna państwa i my sami stajemy się zakładnikami międzykulturowych negocjacji.

Trzeba być jednak optymistą i mieć nadzieje, że jak zawsze rozejdzie się po kościach. Mam też nadzieje, że nie zawsze negocjują tylko Prezydenci, ale i specjaliści od negocjacji, którzy znają uwarunkowania międzykulturowe i wiedzą kiedy należy skonsumować córkę wodza a kiedy nie …